Cây Yucca có tên khoa học Yucca schidigera, là loại cây thuộc họ Agavaceae. Cây Yucca còn được gọi là cây Mojave Yucca, vì nó là cây bản địa ở sa mạc Mojave và sa mạc Sonoran thuộc đông nam California, ở nam Nevada, tây Arizona. Nó cũng là loài bản địa ở Mexico, Yucca thường mọc ở những dốc sa mạc đá và miền sa mạc Creosote. Chúng chịu đựng được sự nung nóng của mặt trời và không cần nước. Cây Yucca là loài cây có hoa và có thể cao đến 5m.
Lợi ích của cây Yucca
Người dân châu Mỹ bản địa dùng sợi lấy từ lá cây Yucca là dây thừng, giày và quần áo. Hoa và quả cây Yucca có thể ăn được và hạt đen của cây Yucca có thể nghiền để lấy tinh bột. Người ta còn dùng rễ của cây Yucca để làm xà phòng gội đầu trị gàu và rụng tóc. Trong chăn nuôi gia súc, chất chiết từ cây Yucca được dùng khử mùi và giảm ammonia trong không khí cũng như trong chất thải của động vật. Một số nghiên cứu cho thấy chất chiết từ cây Yucca được bổ sung trong thức ăn có thể làm giảm hàm lượng ammonia và urê trong máu của động vật. Chất chiết từ cây Yucca còn được dùng làm thuốc trị bệnh cho một số động vật, đặc biệt là các bệnh do protozoa (nguyên sinh động vật) gây ra. Hoạt chất saponin trong chiết xuất Yucca có thể diệt một cách hiệu quả loài protozoa Giardia lamblia gây bệnh tiêu chảy ở người và động vật. Hoạt chất saponin còn được dùng để trị một số bệnh trên ngựa như bệnh viêm khớp do nhiễm Naegleria (một giống thuộc nhóm trùng biến hình), bệnh viêm não và tủy sống do nhiễm Sarcosystis neurona. Hiện nay hoạt chất saponin chiết từ cây Yucca schidigera đã được sản xuất đại trà và thương mại hóa.
Cơ chế tác động
Phân tử saponin có hai thành phần chính, steroid trung tâm tan trong dầu và một hoặc nhiều carbohydrate mạch nhánh tan trong nước. Hai thành phần này tạo nên đặc tính của một chất tẩy thiên nhiên, hoạt chất bề mặt (surfactant) chiết xuất từ thân cây Yucca có tác dụng kết hợp với ammonia, làm giảm ammonia tự do. Khi thức ăn đi qua dạ dày, ammonia sẽ bị giữ lại bởi chất chiết xuất Yucca có trong thức ăn. Chúng cũng có thể kết hợp với ammonia khi ở ngoài cơ thể động vật. Chất chiết xuất Yucca ở dạng nước có khả năng kết hợp với các phân tử ammonia và chuyển đổi chúng sang dạng hợp chất nitrogen không độc khác. Cơ chế làm giảm ammonia của chất chiết xuất Yucca thì chưa được hiểu rõ nhưng có nhiều nghiên cứu cho rằng có liên quan đến thành phần carbohydrate có trong mạch nhánh của phân tử saponin. Ngoài ra, các hợp chất stilben (C14H12) có nhiều trong vỏ cây Yucca cũng có liên quan đến khả năng hấp thụ ammonia.
Saponin còn có khả năng diệt protozoa trong ống tiêu hóa của động vật. Cơ chế tác động đến protozoa là saponin kết hợp với cholesterol hoặc sterol của màng tế bào làm cho màng tế bào của protozoa bị phá hủy. Một số nghiên cứu cũng cho thấy saponin có khả năng ức chế có chọn lọc một số vi khuẩn gram dương.
Những ứng dụng của chất chiết xuất Yucca trong nuôi trồng thủy sản
I-Cách sử dụng yucca trong ao nuôi tôm
1.1.Liều lượng:
Để tránh hoặc giảm khí độc ao nuôi tôm: Tùy theo hàm lượng Yucca dùng liều 1 lít Yucca có thể xử lý cho 2.000 – 6.000 m2 nước. Yucca thường có hàm lượng 50% với nguồn Yucca Mexico và 30% với nguồn Yucca Mỹ. Yucca bột có hàm lượng thấp hơn so với dạng dung dịch.
Trường hợp khí độc cao và tôm trên 45 ngày tuổi thì nên trộn 1ml Yucca cho 1 kg thức ăn để hỗ trợ giải quyết khí độc trong ao nuôi tốt hơn.
Hòa chất chiết xuất Yucca vào trong nước theo tỷ lệ 1/100 (100g chế phẩm trong 10 lít nước), để yên trong 30 phút, khuấy đều rồi tạt khắp mặt ao, đồng thời mở máy quạt nước hoặc hệ thống sục khí đáy để chế phẩm phân tán đều vào nguồn nước ao (cách sử dụng này có thể khác nhau tùy theo mỗi loại sản phẩm). Không sử dụng đồng thời Yucca với các loại hóa chất khử trùng.
1.2.Thời điểm sử dụng:
Yucca nên được sử dụng ban ngày và không nên sử dụng ban đêm. Ngoài tác dụng hấp thu nhanh khí độc, Yucca còn hỗ trợ men vi sinh có lợi hoạt động hiệu quả hơn. Vì vậy nên sử dụng Yucca định kỳ cùng thời điểm với men vi sinh, tốt nhất là trước khi sử dụng men vi sinh vài giờ.
2.1.Dùng Yucca vào buổi tối để chống sốc cho tôm đây là một cách sử dụng sai lầm bởi đã có nhiều trường hợp sử dụng Yucca vào buổi tối gây sốc tôm (đặc biệt trong chu kỳ lột xác) dẫn đến tôm chết đồng loạt.
2.2.Trộn Yucca dạng dung dịch với men vi sinh. Mặc dù yucca nên kết hợp với vi sinh nhưng cách này làm giảm hiệu quả của men vi sinh đi rất nhiều vì Yucca dạng dụng có tính kháng khuẩn nhất định.
2.3.Khi tôm vừa lột xác đồng loạt, tốt nhất là hạn chế hoặc không nên sử dụng yucca trong thời điểm này. Vì trong yucca có hàm lượng saponin (10%) có khả năng kích tôm lột xác nếu tôm vừa mới lột xác mà lại bị kích lột sẽ làm tôm yếu đi.
Tóm lại để kiểm soát khí độc trong nuôi tôm thì sử dụng yucca là cần thiết nhưng cần lưu ý ngoài việc chọn Yucca tốt còn phải sử dụng hợp lý để tăng hiệu quả và giảm giá thành sản xuất.
